In Japan vond ik namelijk meer technologie op het toilet dan in de zorg.

Ik heb 12 geweldige dagen mogen beleven tijdens een studiereis in Japan. We bezochten met 23 mensen uit de zorg, woon, bouw – en welzijnssector o.a. Tokyo, Kyoto, Kanawa en Okinowa. Grote moderne steden met historische elementen gekoesterd door de inwoners maar ook een tropisch eiland dat tot de Blue Zone eilanden behoort waar extreem veel ouderen boven de 85 wonen.

12 dagen lang werden we samen ondergedompeld in een compleet andere cultuur. Ontbijt met zeewier, vis (vis en nog eens vis), currysoep, zoete deegballetjes in pastelkleuren en rijst. Het eten wordt in kleine bakjes en schaaltjes geserveerd. Langzaam en met aandacht eten is gebruikelijk.
Op straat lopen zowel jongeren met spijkerbroeken met gaten als jongeren met klassieke, kleurige kimono’s. Toch zie je ook veel dezelfde look: vrijwel alle mannen in donkere pakken in de steden en de scholieren in uniform. Er ligt geen afval op straat hoewel je nergens een prullenbak kunt vinden door bomuitdagingen van een aantal jaar geleden. Er zijn nauwelijks zwervers, en er zit geen gravity op de muur. Mensen voelen zich gezamenlijk verantwoordelijk voor het schoon houden van de omgeving. Er is weinig ‘blauw’ op straat en toch heb je een heel veilig gevoel. Geen rugzakken op de buik en je kunt prima alleen over straat in de avond. Het was de Sakura-periode: bloesemtijd! Dus overal in het park werden zeiltjes gedropt waar hele gezinnen op gingen picknicken.
De taal bevat geen enkele herkenbare klank en je kunt geen bordje, aanwijzing of menukaart lezen dus Google Translate app is grootste vriend. Mensen zijn gevoelig voor hiërarchie en het geduld is jaloersmakend. Bij de metro is er geen dringgedrag. Je staat netjes in een rijtje en er gaan eerst mensen uit en dan pas in 😊. De oudste persoon in de groep of die met de hoogste verantwoordelijkheid doet het bedankje en wie naast de taxi-chauffeur zit is het laagste in rang. In de winkel is voordringen ondenkbaar en in de metro ben je stil. Dat laatste is bij ons niet helemaal gelukt vrees ik.

Enorme vergrijzing
Japan is de derde grootste economie ter wereld. De werkeloosheid is beperkt; slechts 2,4%. De vergrijzing startte er eerder dan in Nederland en dat levert een knelpunt op voor de samenleving, het inkomen voor de belastingdienst, de huizenbouw en voor de zorg.

Het land groeit tussen 2015 en 2065 naar een kwart minder mensen. Op dit moment is 1/3 van de bevolking ouder dan 65. Jongeren wachten langer met kinderen krijgen. Er is veel focus op werk en carrière en ze maken zich zorgen over de kosten van een huis waar je kinderen op kunt voeden.
De 65+-ers zitten echter niet op de bank. Ouderen leven vaak onder de armoedegrens en moeten dus doorwerken. Pensionada’s mogen 20 uur per week werken en vervullen allerlei rollen in de horeca, bij de gemeente enz. De overheid stimuleert dat ze ondernemer worden. Voor wie dat niet kan of wil zijn er 13.731 verpleeghuizen en 121.502 dagbestedingslocaties. Voor Japanners met weinig geld is er een verpleeghuis met kamer van 10 m2. De Japanners betalen vanaf hun 40e extra premie aan de overheid voor de zorg voor ouderen. Het is vanuit de traditie echter gebruikelijk in Japan dat de oudste zoon (lees vrouw van oudste zoon) zorgt voor de ouders en een ruimte in het huis beschikbaar maakt. Niet alle jongeren willen dan of kunnen dat betalen maar de oudste zoon wordt verwijtend aangekeken als hij niet zorgt voor ouders en ze in verpleeghuis ‘stopt’. Zorginstellingen stimuleren dat hulp vragen OK is en die stimulans begint effect te krijgen want de wachtlijsten voor verzorgingstehuizen groeien enorm. Mensen wonen daar gemiddeld een stuk langer dan bij ons, gemiddeld 3 jaar. Japan kent 5 zzp’s in de ouderenzorg

Leven en verblijven in community’s.
Japanse inwoners omarmen vanuit hun cultuur de community-gedachte. Er is veel respect voor ouderen en mensen voelen zich verantwoordelijk voor elkaars welzijn. Bij ziekte wend je je eerst tot je eigen netwerk. Er is heel veel dagbesteding voor ouderen waarbij bij sommigen ook zorg toegankelijk is. Soms gebruiken ze leegstaande panden, soms zelfs tempels.

We bezochten locaties waar ouderen, studenten, kinderen en mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke beperking samen wonen en/of dagbesteding hebben. Welzijn voert de boventoon. Die locaties worden aantrekkelijk gemaakt met hotsprings (luxe baden), fitnessruimtes en een snoepwinkeltje voor kinderen zodat die na school vermengd worden met de ouderen. Daar is veel aandacht voor het stimuleren van contact, beweging en gezond eten. Er worden veel oefeningen geboden om de balans te vergroten. Zelfs in de bouw is er aandacht voor het contact. Zo zijn er smalle paden in de tuin zodat mensen elkaar niet kunnen vermijden als ze elkaar passeren. Studenten kunnen goedkoop huren in ruil voor 13 uur ondersteuning aan de zorgdoelgroepen per week. Tijdens corona ging alles gewoon door want de filosofie is dat mensen dood gaan zonder contact.

De overheid betaalt ouderen als ze naar het platteland verhuizen voor deze community woonvormen. Deze worden vaak gebouwd in wat meer afgelegen gebieden met veel leegstand. Mensen die graag in de natuur willen wonen met minder prikkels kiezen daarvoor maar de meesten kiezen voor de stad met meer mogelijkheden.

Personeelstekort
De zorg in Japan kampt met dezelfde uitdagingen als in Nederland: hard werken, weinig waardering, weinig salaris en veel mantelzorgverantwoordelijkheid. Mensen werken lang in dezelfde organisatie, maar er is een groot tekort aan zorgprofessionals. Er is veel meer aandacht voor preventie en zelf verantwoordelijkheid dragen voor een lang en gezond leven. Inwoners investeren zelf in hun gezondheid, en blijven actief betrokken en bewegen. De visie van deze community’s is dat iedereen betrokken is en dat iedereen iets creëert. Er is veel eenzaamheid bij oudere thuiswonenden, met name bij mannen. Vrouwen zoeken vaker het gezelschap op buiten de deur.

Extreem veel valgevaar

97% woont thuis en er gebeuren veel ongelukken in huis. Veel mensen gaan dood door een val in huis of val in bad. Die sterftecijfers zijn enorm in Japan. Dat komt door de manier waarop er gebouwd is in het verleden (ongelijke vloeren en gaten in overgangen van ruimtes in vloeren) en een achterstand in onderhoud van de huidige panden. De woningen zijn niet geschikt voor ouderen. Ook zijn de woningen veelal niet aangepast met hulpmiddelen voor hulpbehoevende senioren. Op de universiteit van Tokyo hoorden we over de mogelijkheid van een bad aan huis. Dat is een mobiel bad dat gebracht wordt naar een huis en naast het bed wordt gezet bij zieken en ouderen. 4 sterke mannen brengen het bad en halen water uit de badkamer en tillen de oudere in bad. Drie verpleegsters wassen vervolgens de oudere.
Ook in Japan is het de trend om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Daarom investeert de overheid in een groot programma rondom valpreventie en aanpassingen aan de woning. Dat geld wordt gebruikt voor het opvullen van gaten, het slipvrij maken van de vloer, het aanleggen van handrails, het omzetten van gewone deuren naar schuifdeuren en het westers maken van het toilet. Daarvoor is er 1373 euro per huis beschikbaar voor elke Japanner. En daarnaast is er een trainingsprogramma rondom vallen en opstaan.

Een wet van 2006 zorgt er voor dat alle straten in Japan en trappen voorzien zijn van speciale ribbelpaden voor blinden, slechtzienden en rolstoelen. Er zijn openbare wc-ruimtes voor verschillende doeleinden met bijvoorbeeld een verschoonbrancard, invalidetoilet, bidet, multi-purpose toilet met een stomabak.

Wonen in het verzorgingstehuis

De verzorgtehuizen lijken veel op die in Nederland, al is de eigen kamer een stuk kleiner. Er is veel focus op de gezamenlijke ruimte en de gezamenlijke activiteiten. Er zijn 5 zzp’s en je hebt particuliere huizen en huizen voor de Japanners met minder eigen geld. Ze kennen allerlei zorgfuncties zoals die van ons al lijkt de nadruk meer op competenties en bejegening te liggen dan op opleiding. Het eten wordt per afdeling ter plaatse gemaakt voor de bewoners waardoor ze mee kunnen kijken en genieten van de geluiden en geuren. De locaties zijn veelal omringd door natuur. Toen ik vroeg naar sociale robots wezen ze naar de stofzuigerrobot. Toen is uitlegde wat ik bedoelde waren ze geïnteresseerd in ‘onze’ Tessa, maar hadden zelf geen voorbeelden. De enige technologie die ik zag was een enkele camera en een Momo Bedsense-achtig apparaat. Op mijn doorvragen naar technologie ging het vooral over tilliften. Daar zijn ze enorm trots op want voorheen waren er 3 mensen nodig om sommige mensen uit bed te halen en was dat een reden om de zorg te verlaten.
Er schijnt een winkel in Osaka te zijn met sociale robots maar die zijn vooral voor de lol en niet voor de zorg.

De succesfactoren voor 100 plussers

We hadden op Okinawa, het Blue Zone eiland, een presentatie van Suzuki, de 90-jarige onderzoeker van Okinawa, een van de 5 internationale Blue Zone eilanden. Hij heeft een boek geschreven op basis van onderzoek over hoe het komt dat mensen op Okinawa zo lang en gelukkig leven. Het eiland kent namelijk verhoudingsgewijs de grootste groep 90-plussers ter wereld samen met 4 andere blue zones. Alle ouderen die we daar zagen deelden trots hun leeftijd met ons.
De succesfactoren volgens het onderzoek?

  • Plantaardig eten en eten totdat je 80% verzadigd bent
  • Geen stress en een duidelijk doel in je leven waar je voor opstaat
  • Lichaamsbeweging in de natuur
  • Onafhankelijkheid en zelfstandigheid en bijdrage leveren aan de maatschappij.
  • Onderlinge hulp/ communitygedachte, veel aandacht voor vrienden en familie. Veel generaties onder 1 dak
  • Een moai, een vriendengroep die voor elkaar zorgt.
  • Met regelmaat een borrel drinken met vrienden. Dat laatste stelde veel mensen uit onze groep gerust, we hebben er een wijntje op gedronken).

Een onvergetelijke ervaring met een lichte teleurstelling
Wat een prachtige reis was het. Wat een mooi land is Japan en wat zijn de inwoners stuk voor stuk ongelooflijk vriendelijk! En dat mogen beleven met een geweldige Nederlandse groep uit wonen, zorg en welzijn. Mijn doel van inspiratie opdoen op het gebied van technologie is helaas niet behaald. Ik had een beeld van Japan met zorgrobots, de nieuwste technologie en een gedigitaliseerde samenleving in de grote steden. Dat bleek dus niet te kloppen. Wat dat betreft hebben we het zo slecht nog niet in Nederland en dat is ook een mooie gedachte. Qua technologie is Japan ingehaald door China, maar het is me nog niet duidelijk of dat daar ook voor zorgtechnologie geldt.

Het respect voor ouderen is echter prachtig om te zien. Een directeur zei: we zijn meer ‘High Touch’ dan ‘High tech’. Het toilet in Japan bevat daarentegen meer technologie dan wij aankonden. Met regelmaat keken we naar de rij met knoppen als je door wilde spoelen en dachten we: ‘HOE DAN????’

Het ICT-gras is dus niet groener in Japan. Maar er is daar wel veel meer aandacht voor persoonlijke verantwoordelijkheid en een gezamenlijke inspanning voor het niet laten verdorren van het menselijke gras.

 

Suzanne Verheijden, 12 april 2023